YENİDOĞAN BEBEĞİN GÖBEK BAĞI BAKIMI NASIL YAPILMALIDIR?
Anne rahminde gelişim aşamasında bebek, göbek kordonu ile halk arasında eş olarak da adlandırılan plesantaya (anne ve bebeğe ait iki dolaşım sistemini birbirinden ayıran organa) bağlanır.Bebeğin ihtiyacı olan oksijen ve besin maddeleri göbek kordonu vasıtasıyla plesantadan sağlanır. Doğum sırasında göbek bağı plasentadan ayrılır ve bebeğin göbeğinde 2-3 santim kalacak şekilde göbek kordonu mandallanır veya bağlanır) ve kesilir. Doğumhanede göbek kordonu genelde %10 serbest iyot içeren polivinlipirolidon-İyot (povidon-iyot) ile iyice silinir. Steril gazlı bez üstüne konulup, sarılır. Bebeğe bez bağlandığında göbek kordonu ve göbek mandalını kapatmayacak şekilde bağlanmalıdır. Bunun için bebek bezinin ön tarafını aşağı doğru katlamak ve sonra yan taraftaki yapışkanlı bantları ile kapatmak uygun olur.
Genellikle göbek 5-15 gün içersinde düşer. Göbek düşünceye kadar enfeksiyon gelişmemesi için göbek bağı her daim temiz ve kuru tutulmalıdır.
Önceleri göbek kordonupolivinlipirolidon-İyot (povidon-iyot) ile günlük temizlenirdi. Bu maddenin iyot içermesi nedeniyle bebekte iyot yüklenmesi ve hipotiroidizime (Tiroid hormon eksikliğine) sebep olması nedeniyle artık kullanılmamaktadır.
İyot içeren maddeler göbek bakımında kullanılmayınca, %70'lik alkol ile günlük göbek bakımı yapılmaktaydı. Göbeğin dip yuvarlak kısmından ucundaki mandala doğru alkole ıslatılmış steril gazlı bez ile silmek yeterliydi. Alkolle bakımda, alkol aşırı kullanılmaz ve deriye sürülmezdi. Fakat yapılan son çalışmalarda alkol ile temizlemenin göbek düşmesini geciktirdiği, bu nedenle yapılmaması sonucuna varılmıştır.
Sonuç olarak doğum da bir kez polivinlipirolidon-İyot (povidon-iyot) ile göbek bakımı yapılması yeterlidir. Bu bakımdan sonra göbek bakımı için herhangi bir antiseptik madde sürmeye gerek yoktur. Göbek bağını ellemeden önce anne her zaman ellerinizi yıkamalıdır. Göbek bağına bebeğin idrar ve dışkısının değmemesine özen gösterilmelidir. Göbek bağını kuru ve temiz tutmak yeterlidir. Göbek bağı kirlenirse sabunlu su ile yıkanmalıdır. Göbek bağı üzeri bir bez ya da alt bezi ile örtülmemelidir.
Bebeğin göbek bağı düşmeden ve yara iyileşmeden de bebek genel yıkanması yapılabilir. Banyodan sonra göbeği yaş bırakmamak ve kurutmak uygundur.
Bebekte, göbekte enfeksiyon (omfalit) gelişimi önemli bir konudur. Göbek bağının etrafında şişlik ve kızarıklık, sarı-yeşil akıntı, kanama olması ve kötü koku bulguları göbekte enfeksiyon (omfalit) gelişimi bulgularıdır. Bu durumda mutlak hekime danışmak gereklidir.
Yenidoğanlarda ve bebeklerde bez bölgesinin bakımı nasıl olmalıdır?
Yenidoğanlarda ve bebeklerde bez bölgesinemli, ıslak, kapalı ve bu nedenle de maserasyona (yumuşayarak soyulmaya) ve mikroplar (mikroorganizmalar) tarafından saldırıya yatkın bir bölgedir. Deri ayrıca idrar ve gaita (dışkı) gibi güçlü alkalen (alkali yapısında) ve tahriş edici ajanlarla temas halindedir. Sonuçta nemli deri, sürtünme, maserasyon (yumuşayarak soyulmaya), alkali pH, safra tuzları, kandidial (mantar) ve bakteriyel kolonizasyon (kümeleşme), idrardaki amonyak, fekal (gaita) enzimler gibi etkenlerle bebeklerde ara bezi bölgesinde sıklıkla pişik ve dermatite (deri iltahabına) rastlanır. Özellikle fekal (gaita) enzimleri ve ürünleri, idrardaki amonyak ve amonyağın alkali etkisi pişik ve dermatit (deri iltahabı) oluşumunda rol oynar. Artan deri pH’sı (alkali olması) dışkı enzimlerini (proteaz ve lipazlarını) uyarır. Derinin üst tabakası Stratum korneumun yapısının ( protein ve lipidlerinin) parçalanmasına neden olur ve deri bariyeri ve bütünlüğü bozulur.Tahriş olan deriyemikropların (mikroorganizmaların) yerleşmesi çok kolaylaşır.
Yenidoğanlarda ve bebeklerde bez bölgesi bakımı çok önemlidir. Derinin kuru tutulması, sık sık bez değiştirmek, bez değişimleri esnasında bu bölgeyi havalandırmak, koruyucu kremler veya yağlar kullanılarak deride fizyolojik bir bariyer oluşturmakpişik ve dermatitden (deri iltahabından) korunmak için gereklidir.
Bebeğin altını her 3-4 saatte bir veya bebek altını her kirlettiğinde, günde ortalama 7-8 kez değiştirilmelidir. Bez değiştirme uzun süre yapılacağından, en uygunu alt değiştirme masaları almaktır. Alt değiştirme masaları pratiklik, kolaylık sağlar ve annenin bel sağlığı korur.
Alt temizliği işlemine başlamadan önce gerekli olan malzemenin tümünü (bebek bezi, pamuklar,pamuk tamponlar, ılık su, temizleme ürünleri, pişik önleyici kremler gibi)hazırlayıp bir elinizi bebeğin üzerinden çekmeden mutlaka öteki elinizin kolayca uzanacağı bir mesafede olacak şekilde hazırlanmalıdır. Odanın ısısının uygun olmasına (20-24 derece) ve hava akımı almayan bir ortam olmasına dikkat edilmelidir.Tercihen yemekten az sonra ve bez bölgesi her kirlendiğindealt değiştirilmelidir. Özellikle ilk 3 ay ve de eğer popo da pişik var ise alt temizliği kaynatılmış ılık suya ıslatılmış pamuk tamponlar ile yapılmalıdır. Pamuk tamponlar ile temizleme devamlı yapılabilir.Bebeğin altının kuru kalması önemlidir. Yeni teknolojiyle üretilen bezler, yoğun emici özellikleri sayesinde derinin kuru kalma olasılığını artırmaktadır. Bez bölgesini temizlemek için su ve pamuk, havlu veya bez altın standart olduğu halde, tek kullanımlık ıslak temizleme mendilleri pratik bir alternatif olmuştur. Uygun ıslak temizleme mendilleri ile temizleme annelere çok kolaylık sağladığından ilk 3 aydan sonra kullanılabilir.
Alt değiştirmede bebek gerekli olan malzemenin tümü hazırlanarak, bebeğin düşmeyeceği korunaklı bir yere ve bir uygun örtü üzerine (üzerine kağıt havlu konulur) bebek yatırılır. Alt bezin yan tarafındaki bantlar açılır, bez önden aşağıya doğru indirilir ve sol el bebeğin iki ayağını acıtmayacak şekilde kavrayıp yukarı doğru kaldırılır. Sağ el ile bebeğin alt bezini yukardan aşağıya doğru kaydırarak ( böylece poposuna bulaşmış olan kakasının çoğu beze gelecektir ) ve bebeğin poposunun altına doğru indirilir, bezin ön tarafıyla kaka bulaşmamış kısmı ile poposuna bulaşmış kaka temizlenir ve kakalı kısım içeride kalacak şekilde bez katlanır, alınır. Özellikle erkek bebekler bez açıldığında hissettikleri serinlikle, çiş yapmaya meyillidir. Bu nedenle bez açıldığında ilk anda biraz beklemek veya bir peçeteyi altını temizleyinceye kadar pipisinin üstüne koymak uygun olur. Kaynatılmış ılık suya ıslatılmış pamuk tamponlar ile ( daha sonra ıslak mendiller ile) alt temizlik önden arkaya yani bebek yatarken yukardan aşağıya doğru, yumuşakça ve nazikçe silerek yapılır. Kullanılan ürün sadece bir defa kullanılır ve bebeğin altı çok kirliyse her defasında ayrı bir pamuk tampon (temizleme bezi ) ile temizliğe devam edilir. Temizlik yapılan yere kirlenmiş pamuk tampon (temizleme bezi ) tekrar kullanılmaz. Özellikle kız çocuklarında kirlenmiş pamuk tampon (temizleme bezi) ile dışkının idrar yollarına bulaşmaması amacıyla genital bölge temizliği yapılmaz. Bebeğin ön tarafına pislik gelmemelidir. Kız bebeklerde önce vulva (dış dudaklar ve ortası) ve sonra popo silinir. Erkek bebeklerde ise önce pipisi,pipisinin altı,yumurtalıkları ve etrafı,sonra pipisini sünnet derisini hafifçe geri çekerek burada birikmiş olan kirler temizlenir,daha sonra poposu silinmelidir.
Popoyu temizledikten sonra bacak araları,kıvrım yerlerini debaşka bir temiz pamuk tampon (temizleme bezi ) ile iyice silinmelidir. Tüm temizlik bitirildikten sonra bebeğe uygun olan alt bezi yerleştirilir.Eğer kaka çok yapışık ise bebek losyonu veya yağları kullanılmalıdırBezi yerleştirdikten sonra kuru bir yumuşak havluyla hafif dokunuşlarla bebeğin silinen, temizlenen bölgeleri, özellikle de kıvrım yerleri kurulanır. Ortam sıcaklığı ve anne vakti müsait ise bebeğin altını temizledikten sonra bezi kapamadan evvel bir dakika kadar açık tutulmalıdır. Bu durum hem bebeğin hoşuna gider, hem de altının tam kuruduğundan emin olunur.
Pişik oluşumunu önlemek için ise pişik önleyici ( %20 çinko oksit içeren veya vazelin bazlı) kremler sürülür ve sonra bez bağlanır.Her alt değiştirmede önlem olarak pişik önleyici krem kullanılmalıdır.Bez kapatılırken göbek bağının üzeri kapatılmamaya dikkat edilir. Erkek bebeklerin pipisini aşağıya doğru yönlendirmek göbek hizasına kadar ulaşabilecek ıslaklıkları engelleyebilir.Bez bebeğin belini çok sıkmamalıdır. Örneğin bir-iki parmak bebeğin bezi ile göbeği arasına rahatça girebiliyor sıkılıkta olması uygundur. Bez seçimi önemlidir. Bez seçiminde bebeğinizin ayından ziyade kilosuna uygun ve bacaklarının rahat hareket edebileceği bezler tercih edilmelidir.Alt değiştirme süresi boyunca bebeğin yanından ve masadan uzaklaşılmamalıdır.
Bebeklerde Ağız bakımı nasıl yapılmalıdır?
Anne sütü ile beslenen, dil ve ağız mukozası normal görünümde olan bebekte ağız bakımına gerek yoktur. Bebek pamukçuk açısından gözlenmelidir.Bebekler sütle beslendikleri için dil üstleri beyazlaşabilir.Bebek mama ile besleniyor ise mama kalıntıları dil üstü ve ağız içersinde kalıyor ise ağız temizliği yapılabilir.Ağız temizliği steril su veya karbonatlı suyla günde bir kez yapılmalıdır. Öncelikle ağıztemizliğini yapacak kişi uygun şekilde elini yıkamalıdır. Steril gazlı bez işaret parmağına sarılır ve karbonatlı su ile ıslatılır (kaynatılmış, ılımış bir çay bardağı suya silme bir çay kaşığı karbonat atılıp eritilir), bebeğin çenesini aşağı doğru çekilerek bebeğin ağzı açılır, dil üstü, yanak içleri, damak ve diş etleri yumuşakça dairesel hareketlerle, arkadan öne doğru çekerek silinerek temizlenir. Ağza sokulan gazlı bez tekrar karbonatlı suya batırılmamalı, atılmalıdır. Gerekiyor ise işlem 2-3 kez tekrarlanmalıdır.
Bebeklerde göz, burun ve kulak bakımı nasıl yapılmalıdır?
Bebekler doğduğunda göz kapakları hafif şiş olabilir. Birkaç gün içersinde bu şişlikler kaybolur. Gözlerde çapaklanma yok ise gözlere özel bir bakım gerekmez. Doğum olayına bağlı olarak bebeğin gözlerinin beyaz kısmında, kanamalar olabilir. Bunlar ek tedaviye gerek kalmadan, kendiliğinden, 10-15 gün içersinde geçer. Çapaklanma durumunda ise gözlerin temizlenmesi gerekir. Gözlerin temizliği için önceden kaynatılmış ılık su içerisinesteril gazlı bez ya da küçük pamuk tamponları batırılır, fazlası sıkılarak atılıp bebeğin gözleri dikkatlice, içeriden dışarıya doğru (gözün burun tarafından şakak tarafına doğru ), geriye dönüş olmadan silinerek, temizleme işlemi yapılmalıdır. Her göz için ayrı temiz bir steril gazlı bez ya da küçük pamuk tampon kullanılmalıdır. Göz temizliği çapaklanma durumuna göre güne 1-3 kez yapılabilir. Yenidoğan bebeklerin bir kısmında gözlerde sulanma ve çapaklanma sık olur ve uzun sürer. Bunun nedeni gözyaşı kanalının darlığıdır. Bu durumda hekime danışılmalıdır.
Bebeklerde burun temizliğiburun içi tıkalı olduğunda ya da çok kuru ortamlarda burnu nemlendirmek için yapılır. Bunun için serum fizyolojik burun damlası kullanılır. Burun çok tıkalı değil ise baş hafif geriye yatırılır, her iki burun deliğine 1'er damla damlatılır. Bebeğin ağzı kapatılarak burnundan nefes alması sağlanır. Uygulama sonrasında bebek hapşırabilir. Bebeklerde burun tıkanıklığı,genizlerde birikme hırıltıya neden olur.Hırıltı sesi bebeğin hasta olmasından değil, burun temizliğinin doğru yapılamaması sonucu olabilir. Burun çok tıkalı ise buruna serum fizyolojik 3-5 damla damlatılır.Burun sekresyonları yumuşatılır ve burun aspiratörü ile burun aspire edilir. Buruna hiçbir zaman pamuklu çubuk sokulmaz. Burun içinde nefes almayı engelleyen kalıntı var ise burun asipiratörü ile de çıkmamış ise üçgen şeklinde katlanmış gazlı bez ile kalıntı hafifçe alınmalıdır.
Bebeklerin kulaklar çok hassastır. Bu nedenle kulak iç kısmı, diplerine kadar temizlenmeye çalışılmamalıdır. Kulak içlerini temizlemek için kulaklara hiçbir şey (pamuklu çubuklar) sokulmamalıdır. Kulak kiri kolayca görülen bölgede ise üçgen şeklinde katlanmış gazlı bez ile kir alınarak temizlenir. Kulaklar kaynatılmış ılık su vesteril gazlı bez ya da küçük pamuk ile temizlenmelidir. Kulak kepçesi ve kulak arkasının görünebildiği kadarı silinmelidir.Sonrada kulak ve kulak arkaları iyice kurulanmalıdır.
Bebeklerde tırnak bakımı nasıl yapılmalıdır?
Bebeklerin tırnağı ikinci haftadan sonra uzamaya başlar. Bazı bebeklerde, özellikle postmatür (süresi dolmuş, gecikmiş doğan bebeklerde) doğuştan tırnaklar uzun olabilir. Bebeğin uzun tırnakları bebeğin yüzüne, cildine ve gözlerine zarar verebilir. Bebeğin deri bütünlüğü bozulunca kolaylıkla da enfeksiyon gelişebilir. Bu nedenle bebeğin uzamış tırnaklarının düzenli kesilmesi gereklidir.
Bebeğin tırnaklarını özel bebek tırnak makası ile ; el tırnakları haftada 1-2 kez ve yuvarlak şekilde; ayak tırnakları ise 1-2 haftada bir kez ve düz şekilde kesilmelidir.Tırnak kesimi daha kolay olması için banyo sonrası tercih edilmelidir. Uyurken de bebek tırnakları kesilebilir.Tırnak keserken bir yardımcının olması bu işin daha kolay yapılmasını sağlar. Tırnakların kesilmesinin ardından ince bir bebek törpüsüyle, kesilen tırnağı törpüleyerek yumuşatılmasında da yarar vardır.